Του Δημήτρη Μάρδα*
–Η αγορά των κρατικών προμηθειών σε αγαθά έργα και υπηρεσίες αφορά σε ένα σημαντικό ποσοστό του ΑΕΠ κάθε χώρας. Παλαιότερα, πριν την ολοκλήρωση της «Ενιαίας Αγοράς του 1992» κάθε κράτος-μέλος της ΕΕ εφάρμοζε μια ευνοϊκή πολιτική υπέρ των εγχωρίων προϊόντων προστατεύοντας έτσι την δική του παραγωγή και απασχόληση. Η πολιτική αυτή θεωρείται ως ένα κλασικό μέτρο μη δασμολογικής προστασίας που περιορίζει τις εισαγωγές μέσω λοιπόν διοικητικών μέτρων.
Ως προς τις ΗΠΑ, η ονομαζόμενη “Πράξη Αγοράς Αμερικανικών προϊόντων” (Buy American Act – BAA), είναι μια όμοια προστατευτική πολιτική που στοχεύει στην προώθηση της αγοράς αμερικανικών προϊόντων από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση και τις πολιτείες, στο πλαίσιο των κρατικών προμηθειών. Σύμφωνα με την Buy American Act (με έναρξη το 1933) οι ομοσπονδιακές και πολιτειακές υπηρεσίες οφείλουν να προτιμούν προϊόντα κατασκευασμένα στις ΗΠΑ, όταν ξοδεύουν δημόσια χρήματα για αγαθά ή δημόσια έργα, πλην εξαιρέσεων. Όλος αυτός ο μηχανισμός λειτουργεί εύλογα εις βάρος των εισαγωγών.
Όταν η πολιτική αυτή ήταν σε πλήρη ανάπτυξη δυο ήταν τα συστατικά της ΒΑΑ. Πρώτο, η προτίμηση της τιμής, που μεταφράζεται από μια προτίμηση τιμής υπέρ των εγχωρίων προϊόντων των ΗΠΑ, η οποία κυμαινόταν από 5% ως 50%!. Δεύτερο συστατικό: Οι προμήθειες που αποκτώνται με σκοπό δημόσια χρήση στις ΗΠΑ, για να θεωρηθούν ως προϊόν που κατασκευάζεται εκεί, οφείλουν να ενσωματώνουν ενδιάμεσα προϊόντα προερχόμενα από βιομηχανίες των ΗΠΑ αντιπροσωπεύοντας περισσότερο του 50% του συνολικού κόστους (της προστιθέμενης αξίας).
Οι εξαιρέσεις αφορούσαν σε προϊόντα που δεν διατίθενται σε επαρκείς ποσότητες στις ΗΠΑ και σε περιπτώσεις όπου υπάρχουν διεθνείς εμπορικές συμφωνίες (π.χ. στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου – ΠΟΕ), οι οποίες απαιτούν την ίση μεταχείριση εγχωρίων και ξένων προμηθευτών.
Το 1994 στο πλαίσιο του «Γύρου της Ουρουγουάης» υπογράφηκε στο Μάρρακες του Μαρόκου η “Γενική Συμφωνία Δημοσίων Προμηθειών”(General Procurement Agreement – GPA). Η GPA είναι μια πολυμερής συμφωνία του ΠΟΕ, και αφορά στο άνοιγα των κρατικών προμηθειών στο διεθνή ανταγωνισμό, διασφαλίζοντας διαφάνεια, αμεροληψία και μη διακριτική μεταχείριση (non-discrimination) μεταξύ εγχώριων και αλλοδαπών προμηθευτών. Οι αρχές αυτές ισχύουν όμως μόνο για τα κράτη εκείνα που αποδέχθηκαν την GPA.
Οι ΗΠΑ είναι μέλος της GPA, άρα δεσμεύονται από τους κανόνες της, αλλά με σημαντικές εξαιρέσεις και επιφυλάξεις όπως διατυπώθηκαν στο παράρτημα της Συμφωνίας. Αρχικά η GPA δεν αφορούσε σε όλες τις πολιτείες αλλά σε ένα μέρος τους (37 πολιτείες σήμερα) και ιδιαίτερα στις πλουσιότερες.
Όμως στην πράξη, πολλές εναπομείνασες περιοριστικές πρακτικές, ως εξαιρέσεις βέβαια του κανόνα, υπονομεύουν το πνεύμα της GPA, καθώς εγείρονται εμπόδια για ξένους προμηθευτές, ακόμη και αν προέρχονται από χώρες που υπέγραψαν την GPA. Βέβαια νομικά οι ΗΠΑ δεν παραβιάζουν ευθέως τη GPA, γιατί έχουν κατοχυρώσει εξαιρέσεις και περιορισμούς στο επίσημο κείμενο.
Επί της προεδρίας του Joe Biden, υπήρχε μια τάση ενίσχυσης τωνεξαιρέσεων με την αύξηση του ελάχιστου ποσοστού “Made in USA” περιεχομένου για να θεωρηθεί ένα προϊόν αμερικανικό.
-Ο Πρόεδρος Τραμπ αν αναιρέσει τελικά την αψυχολόγητη πολιτική των δασμών εισαγωγής που ανακοίνωσε πρόσφατα εις βάρος την ΕΕ και άλλων συμμάχων και εμπορικών εταίρων των ΗΠΑ, αυτό θα αποτελέσει μια πρώτη μεγαλειώδη πολιτική του ήττα. Ενόψει αυτής της προοπτικής κάτι πρέπει να πάρει για να αντισταθμίσει την υφέρπουσα ζημία που θα υποστεί το προφίλ του.
Η «Buy American Act» του δίνει μια τέτοια ευκαιρία. Οπότε, για να αποκομίσει πολιτικά οφέλη ενδέχεται να παραβιάσει πλήρως τους κανόνες που εισάχθηκαν μεσώ της GPA το 1994 και όχι απλώς να ενισχύσει το σκέλος των εξαιρέσεων της GPA. Αυτό σημαίνει ότι αν ακολουθήσει μια τέτοια πολιτική, θα ενεργοποιήσει πλήρως την παλαιού τύπου BAA, υπέρ της εγχώριας παραγωγής για όλες τις πολιτείες των ΗΠΑ κόβοντας έτσι τις εισαγωγές προμηθειών προερχομένων από άλλα κράτη που υπέγραψαν την εν λόγω συμφωνία.
Μια τέτοια κίνηση εύλογα εισάγει μια άλλης μορφής προβλήματα, αν και σχετικά πιο περιορισμένα σε σχέση με τις επιπτώσεις των δασμών εισαγωγής. Του «χρυσώνει το χάπι» επιδιώκοντας να περισώσει την χαμένη του υπόληψη από τη γενικευμένη του επίθεση κατά του διεθνούς εμπορίου.
Ακόμη και στην υποθετική αυτή περίπτωση, η μονομερής του πράξη είναι αντίθετη στην πρακτική του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και το πνεύμα της συναίνεσης που καλλιεργείται εδώ και πλέον του μισού αιώνα. Θα προκαλέσει εύλογα προβλήματα σε κάποιες επιχειρήσεις που διείσδυσαν στην αμερικανική αγορά των προμηθειών, ενώ από την άλλη το εύρος των αντιδράσεων εκτιμάται ότι θα είναι όμοιο της ΒΑΑ, προκαλώντας ζημίες διεθνώς.
Βέβαια, με τους μηχανισμούς του πολιτικού marketing στα χέρια του ο πρόεδρος Τραμπ μπορεί να προκαλέσει ένα κύμα «νίκης», ικανό να αντισταθμίσει αυτό της συντριπτικής ήττας λόγω του αναμενόμενου μετά την αναστολή των 90 ημερών πισωγυρίσματός του στο θέμα των δασμών.
* Ο Δημήτρης Μάρδας είναι Καθηγητής Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ και π. Αν. Υπουργός Οικονομικών και Υφ/γος Εξωτερικών
